Турдумамбетова Эрке Доолотбековна Кыргыз Республикасынын Финансы министрлигинин алдындагы Окуу борборунун директору Курстун угуучуларынын муктаждыктарына прогрессивдүү мамиле кылуу жана биздин борбордун ийкемдүү баа саясаты сизге убакытты жана чыгымдарды үнөмдөө менен билим берүү кызматтарын жогорку деңгээлде алууга мүмкүнчүлүк берет. Кыргыз Республикасынын Финансы министрлигинин Окуу борбору - кошумча кесиптик билим берүү жаатында көп жылдык практикалык тажрыйбасы бар жогорку квалификациялуу адистерден турат, анын жардамы менен биз көптөгөн кардарларыбыздын ишенимине татыдык. Окуу процессине заманбап мамиле жасоо, эң актуалдуу, заманбап жана талап кылынган технологияларга басым жасоо, материалды эффективдүү өздөштүрүү үчүн билим берүү программаларын ар тараптуу изилдөө менен айырмаланып турабыз. Жаңы технологиялар продукттардын жана кызмат көрсөтүүлөрдүн өндүрүш жолун гана өзгөртпөстөн, жарандык укуктарды жүзөгө ашыруу, инсанды өзүн-өзү реализациялоо, билим алуу, жаңы муунду тарбиялоо жана бош убактысын өткөрүү үчүн жаңы мүмкүнчүлүктөрдү түзөт. 40 жылдан ашуун убакыттан бери Окуу борбору үч негизги багытта иштеп келет: 1. Кыргыз Республикасынын Финансы министрлигинин бүткүл тутуму үчүн квалификацияны жогорулатуу курстары, ал 1000ге жакын кызматкерлер: борбордук аппараттардан, 55 аймактык башкармалыктардан жана төрт ведомстволук уюмдан бардык окутуу акысыз жүргүзүлөт; 2. Окуу борбору жүргүзгөн акы төлөнүүчү билим берүү кызматтарынын тарифтеринин Прейскурантына ылайык "ачык" курстар (ал үчүн баардыгы каттала алышат); 3. борбор тарабынан сунушталуучу (мамлекеттик жана расмий тилдерде) төмөнкү темалар боюнча (акысыз) 16 онлайн курстар: - Жергиликтүү бюджеттерди түзүү жана аткаруу; - Программалык бюджетин түзүү; - Дем берүүчү гранттар; - Бирдиктүү казыналык эсеп; - Мамлекеттик сатып алууларды башкаруу; - Жеткирүүчүлөр үчүн мамлекеттик сатып алуулар боюнча курс; - Мамлекеттик сатып алуулар порталы менен иштөө курсу; - Жергиликтүү бюджеттердин долбоорлору боюнча коомдук угууларды өткөрүү; - Жергиликтүү бюджеттер үчүн жарандык бюджетти түзүү ж.б. Акыркы 8 жылдын ичинде Окуу борборунда 40 миңден ашуун студенттер билим алышты, биз муну биздин борбордун таанылышынын символу деп эсептейбиз (2012 ж. - 1415 адам; 2013 ж. - 1693; 2014 ж. - 2696; 2015 ж. - 9180; 2016 ж. - 6715, 2017 ж. - 6567, 2018 ж. - 6030, 2019 ж. - 5905). Салыштыруу үчүн, 2010 жана 2011-жылдары курстун катышуучуларынын саны 470 жана 477 адамды түзгөн. Дүйнөлүк тенденциялар (айрыкча, пандемия учурунда) санариптештирүүнү киргизүү мезгилдин талабы болгон сөзсүз табигый процесс экендигин көрсөтүп турат. Окуу борборунда 2016-ж. бери - аралыктан окутуу технологияларын билим берүү процессине киргизүү максатында түзүлгөн Билим берүү порталы (https://ucmfkr.okmot.kg) веб-сайты бар. Билим берүү порталы - бул AVNдин негизинде иштелип чыккан маалыматтык-билим берүү тутуму. Бул программалык продукт маалыматтык окутуу тутумдарынын стандарттарына ылайык жазалган. Окуу борборунун курстарын жеткиликтүүлүктүн жана популярдуулуктун жогорулашына алып келген кээ бир оң жактарын санап өтүү зарыл деп эсептейбиз: - Аткаруу бийлигинен, анын түзүмдүк бөлүмдөрү жана ведомстволук мекемелери тарабынан көрсөтүлүүчү мамлекеттик кызматтардын бирдиктүү реестрине (тизмесине) кирүү (2013-ж. 9-апрели №179); - Кыргыз Республикасынын Билим берүү жана илим министрлигинин эки лицензиясын алуу (кошумча билим берүү чөйрөсүндө, ошондой эле окутуу түрүндө - DOT колдонуу менен); - Кыргыз Республикасынын Финансы министрлигинин Окуу борборунун эки филиалынын ачылышы: Жалал-Абад (2013 ж.) жана Ош (2016 ж.); - Окуу борборунун инфраструктурасын жана материалдык базасын модернизациялоонун натыйжасында аудиовизуалдык каражаттар жана башка окуу куралдары менен жабдылган инновациялык шаймандар ("Мамлекеттик каржыны башкарууда потенциалды өнүктүрүү" МДТФ долбоорунун колдоосу менен); - Лекция окууга жана практикалык иштерди жүргүзүүгө экономика жана каржы, мамлекеттик сатып алуулар жаатында ченемдик укуктук базаны иштеп чыгуучулар болгон, практикалык иш тажрыйбасы мол практиктер катышат ж.б. (Кыргыз Республикасынын Финансы министрлигинин, Кыргыз Республикасынын Финансы министрлигинин Борбордук казыналыгынын, Кыргыз Республикасынын Финансы министрлигинин алдындагы Мамлекеттик сатып алуулар департаментинин, "Инфо-система" МИнын тренерлери ж.б.); - Эл аралык иш-чараларды жыл сайын өткөрүү ж.б. Окуу борборунун ишмердүүлүгүнүн бири - мамлекеттик сатып алуулар боюнча окутуу курстарын өткөрүү жөнүндө кененирээк токтолгум келет. Окуу борбору, анын Жобосуна ылайык, 2010-ж. бери Кыргыз Республикасынын Финансы министрлигинин белгиленген формадагы тастыктоочу сертификаттарын берүү менен товарларды, жумуштарды жана кызмат көрсөтүүлөрдү мамлекеттик сатып алуулар тутумунун кадрларын даярдоо, кайра даярдоо жана квалификациясын жогорулатуу боюнча курстарды өткөрөт. Мамлекеттик процедуралар боюнча стационардык (бир күндүк, эки күндүк адистештирилген; беш күндүк негизги; тогуз күндүк өркүндөтүлгөн) жана аралыктан окутуу (онлайн) курстары өткөрүлөт 2020-ж. 26-июнунда "Мамлекеттик сатып алуулар жөнүндө" Кыргыз Республикасынын Мыйзамына өзгөртүүлөрдү киргизүү тууралуу" Кыргыз Республикасынын Мыйзамы күчүнө кирди. Жалпысынан 2019-жылдын 11-январынан тартып Кыргыз Республикасынын "Мамлекеттик сатып алуулар жөнүндө" Мыйзамында, сатып алуулар процедураларында олуттуу өзгөрүүлөр болгон. Буга байланыштуу бардык окутуу программалары жана материалдары Мыйзамдын жаңы редакциясына ылайык келтирилген. Атап айтканда, 8 академиялык саат көлөмүндө адистештирилген курстар иштелип чыккан ("Мамлекеттик сатып алуулар жөнүндө" Мыйзамга өзгөртүүлөр; "Электрондук мамлекеттик сатып алууларга катышуу жана конкурстук табыштамаларды берүү эрежелери"). Ошондой эле, Базалык курстун алкагындагы биринчи, экинчи, үчүнчү күндүк тренингдерде, Тереңдетилген курстун мазмуну жана учурдагы онлайн курстардын мазмунуна (презентация, модулдар, окутуу мисалдар, тесттик суроолор) түзөтүүлөр киргизилген. Окуу борборунун окутуу тутумун чыңдоо үчүн, натыйжалуу жана азыркы учурда популярдуу куралдар - вебинарлар билим берүү процессине киргизилген. Окуу борборунун билим берүү ишмердүүлүгүн өнүктүрүүдөгү маанилүү багыттардын бири - DOT колдонуу, онлайн курстары популярдуулукка ээ болуп, алыскы региондордогу жана өз иш билимдерин жогорулатууну каалаган тыгыз иш тартиби менен угуучулар үчүн өзгөчө баалуу бойдон калууда. Ошентип, 2016-жылдан бери Окуу борбору мамлекеттик сатып алуулар боюнча адистерге жана бизнес коомчулугуна юридикалык талаптардан баштап, мамлекеттик сатып алуулардын алдыңкы тажрыйбасына чейин көптөгөн билимди берүү үчүн мамлекеттик сатып алуулардын онлайн курстарын баштады. Курс мамлекеттик сатып алуулардын улуттук процесси талап кылган сатып алууларды пландаштыруу жана тооруктарды өткөрүү процедураларын камтыйт, ошондой эле “Электрондук мамлекеттик сатып алуулар порталын кантип колдонуу керек” деген видео сабактарды камтыйт. Курстун онлайн версиясы Окуу Борборунун сайтында баарына жеткиликтүү. Алыскы айылдарда Интернет байланышы начар экендигин эске алуу менен, жергиликтүү мамлекеттик жана муниципалдык органдардын кызматкерлери "каалаган убакта, каалаган жерде" мүмкүнчүлүк алышы үчүн, ушул окутуу курсу Кыргыз Республикасынын Финансы министрлигинин аймактык башкармалыктарынын жана муниципалитеттердин кызматкерлеринин арасында дисктерде таратылган. Пандемия бизге сатып алуулар жана өз убагында жеткирүү калкты дары-дармектер жана жеке коргонуу каражаттары менен камсыз кылуу үчүн өтө маанилүү экендигин айкын көрсөттү. 2020-ж. 7-июлунда Окуу борбору «Жогорку Экономикалык мектеби» илимий-изилдөө мекемеси (Пермь, Россия), Crown Agents Ltd (Улуу Британия) менен биргеликте ар кайсы өлкөлөрдөн келген 98 катышуучу үчүн эл аралык онлайн семинар “COVID-19 пандемия шартында сатып алууларды жана жеткирүү тармагын башкаруу" темасында откөздү, анын максаты - ыкчам сатып алууларды жана жеткирүү чынжырлары менен байланышкан көйгөйлөрдү, ошондой эле COVID-19 пандемиясы учурунда аларды чечүү жолдорун талкуулоо. Семинардын жүрүшүндө, Crown Agents компаниясынын директору Брайан Ричмонд жана Украинадагы Өкүлчүлүктүн башчысы Татьяна Коротченко өз тажрыйбалары менен бөлүшүп, өлкөлөр туш болгон көйгөйлөрдү, керектүү санды, сапатты жана талап кылынган техникалык мүнөздөмөлөрдү кантип сатып алууну талкуулашты. Өзгөчө кырдаал учурунда Окуу борборунун кызматкерлери көптөгөн курстарды шашылыш түрдө онлайн режимине ылайыкташтыра алышкандыгын жана аларды DOTтун жардамы менен туруктуу негизде өткөрүп турушкандыгын белгилеп кетким келет. Курстун студенттери ыңгайлуу электрондук шаймандарды колдонуп, алар үчүн ыңгайлуу жерде жаңы технологияларды өздөштүрүп, компетенттүүлүк деңгээлин жогорулатышты. Актуалдуу онлайн лекциялар ар кандай практикалык тапшырмалар жана мисалдар менен толукталды, ага компьютер же телефон аркылуу туташуу үчүн Интернетке кирүү гана керек болду. Мамлекеттик сатып алуулар чөйрөсүндөгү потенциалды жогорулатуу, ошондой эле кошумча сапаттуу билим берүү максатында Окуу борбору Кыргызстандын гана эмес, жакынкы жана алыскы чет өлкөлөрдүн жогорку окуу жайлары менен кызматташууга ар дайым даяр. Кыска мөөнөттө окуу борбору «Инфо-система» МИ жетекчилиги менен биргеликте “Санариптик Чеберчилик” дистанттык окутуунун универсалдуу платформасын иштеп чыгуу Долбоорунун алкагында иш-чараларды өткөрүүнү, ошондой эле КНС төлөөчү катары катталган маалымат тутумунун тышкы колдонуучулары үчүн КР Өкмөтүнүн алдындагы Мамлекеттик салык кызматы тарабынан салык процедураларын фискалдаштыруу Долбоорунун алкагында киргизилге “Электрондук счет-фактура” темасында тренинг өткөрүүнү пландаштырууда.

2007-жылдын 10-ноябрында түзүлгөн Экономикалык Кызматташтык жана Өнүгүү Уюмунун (ЭКӨУ) жана Дүйнөлүк Банктын алдындагы Өнүктүрүүнү Колдоо Комитети (ӨКК) Кыргыз Республикасынын Өкмөтү тарабынан түзүлгөн адистер тобу менен тыгыз кызматташтыкта мамлекеттик сатып алуулар тутумуна бааны беришкен. ЭКӨУ-ӨКК методологиясы бааланган төрт элементке негизделген: (а) укуктук жана ченемдик укуктук база; (б) институционалдык негиздер жана натыйжалуу башкаруу; (c) сатып алуулар боюнча операциялар жана базар практикасы; (г) мамлекеттик сатып алуулар тутумунун ишенимдүүлүгү жана тунуктугу. 1-сүрөттө ЭКӨУ-ӨКК төрт элементинин баллдык натыйжалары көрсөтүлгөн. Ромбдун чекиттердин ар бири төрт элементтин бирин билдирет. Кара сызыктар түзгөн ромбдун ичиндеги аймактын баардыгы ЭКӨУ-ӨКК аныктамаларында жана методологиясында баяндалган эл аралык стандарттарга идеалдуу жооп берет деген мааниде "идеалдуу" системаны билдирет. Ичиндеги кичинекей кызыл ромб Кыргыз Республикасындагы мамлекеттик сатып алуулар тутумунун учурдагы абалынын графикалык көрүнүшүн чагылдырат. 1-сүрөт. Кыргыз Республикасынын мамлекеттик сатып алуулар тутумунун натыйжалуулугун аныктоо эл аралык стандарттарга салыштырганда (ЭКӨУ-ӨКК методологиясы) Эң жогорку курама балл (2,1) мыйзам чыгаруу жана укуктук ченемдик базасынын элементине берилди (Элемент I). Башкача айтканда, базалык көрсөткүчкө (БК) баа берүү боюнча, жалпысынан, Кыргыз Республикасында мыйзамдар жана укук ченемдик актылар алгылыктуу эл аралык стандарттарга жооп берет. Тескерисинче, калган үч элементтин баллдары олуттуу кемчиликтерди көрсөтөт. “Мамлекеттик сатып алуулар тутумунун институционалдык негиздери жана башкаруусу” базалык көрсөткүчү боюнча (Элемент II) орточо балл 1,0 түздү. Сатып алуулар жана базар практикасы боюнча (Элемент III) орточо балл 0,7 түздү. Мамлекеттик сатып алуулар тутумунун ишенимдүүлүгү (Элемент IV) 1,2 балл алды. Сатып алуулардын мыйзам базасы (Элемент I) эл аралык стандарттарга жооп берүү багытында эволюция жолу менен өнүгүп жатканда, мыйзамдар иштеши үчүн талап кылынган институционалдык негиздердин прогресси (Элемент II) бир аз артта калган. Тактап айтканда, сатып алуулар тутумундагы операциялар (Элемент III), өнүгүп келе жаткан улуттук сатып алуулар рыногунун шарттарында товарларды, жумуштарды жана кызмат көрсөтүүлөрдү жеткирүүчүлөр тарабынан чоң ишенимди жараткан эмес. Бул учурда тышкы көзөмөлдү күчөтүү жана коррупцияга каршы күрөшүү программасын натыйжалуу жүзөгө ашыруу үчүн мамлекеттик жана жеке секторлордун өнөктөштүгүн өнүктүрүүнүн шашылыш зарылдыгын чагылдырат (Элемент IV). Бирок, кийинки мезгилдерде баалоо жүргүзүүнүн так жана актуалдуу натыйжалары мамлекеттик сатып алуулар тутумун өнүктүрүү боюнча иш-чаралар планына негиз боло алган жок. Мамлекеттик сатып алуулар боюнча агенттик Мамлекеттик сатып алуулар методологиясынын департаменти (МСАМ) болуп кайра түзүлгөн, жана Каржы министрлигине баш ийген. Туруктуу жана жакшы натыйжаларга жетишкен Сатып алуу боюнча Улуттук Окуу Борбору (САУОБ) менчиктештирилип, кийинчерээк Финансы министрлигинин окуу борборунда анын функциялары чоң кыйынчылыктар менен калыбына келтирилген. 2012-жылдын февраль айында Дүйнөлүк Банктын (ДБ) жана Азия Өнүктүрүү Банкынын (АӨБ) биргелешкен миссиясы тарабынан өлкөдөгү сатып алууларды кезектеги кароосу жүргүзүлүп, кароонун натыйжалары жөнүндө отчет түзүлгөн. Мамлекеттик сатып алуулар тутумунун натыйжалуулугун жогорулатуу жана аны эл аралык алдыңкы тажрыйбага шайкеш келтирүү боюнча Кыргыз Республикасынын Өкмөтүнө маанилүү сунуштар берилген: Сатып алуулардын укуктук базасын карап чыгуу жана өзгөртүү керек, бул ар кандай укуктук инструменттердин толук, консолидацияланган жана эл аралык алдыңкы тажрыйбаларга шайкеш келтирилгендигин, айрыкча чагылдыруу жаатындагы байкалган кемчиликтерди жоюп, ар кандай укуктук инструменттердин байланыштуу темаларды бирдей карашын камсыз кылуу керек. Кийинки бир нече жылга мамлекеттик сатып алуулар тутумун өркүндөтүү боюнча стратегия иштелип чыгышы керек. Мамлекеттик сатып алуулар боюнча жылдык отчеттор даярдалып, КРФМ сатып алуулар веб-сайты аркылуу жарыяланууга тийиш. КРФМ Окуу Борбору сатып алуулар жана сатып алуулардын аудити менен алектенген мамлекеттик кызматкерлер үчүн сатып алуулар боюнча тренингдерди тез-тез өткөрүп турушу керек. Жогоруда жана башка маанилүү сунуштар негизинен Кыргыз Республикасынын Өкмөтү тарабынан жүзөгө ашырылган: Ыйгарым укуктуу мамлекеттик орган - Мамлекеттик сатып алуулар Департаменти кеңейтилген жөнгө салуучу жана координациялык ыйгарым укуктар менен калыбына келтирилди. Дүйнөлүк Банктын колдоосу менен өзгөртүүлөр киргизилип, 2015-жылы “Мамлекеттик сатып алуулар жөнүндө” Мыйзам кабыл алынган. Мамлекеттик сатып алуулардын электрондук порталы иштелип чыгып, иштеп жатат. Жеткирүүчүлөрдүн/подрядчиктердин жана жарандык / эксперттик коомчулуктун өз ара аракети жогорулады. Даттанууларды жана талаптарды кароонун механизми жигердүү иштеп жатат. Ушул баалоодон кийин, бардык кызыкдар тараптар калган үч элементти өркүндөтүүнүн ордуна, 3 баллдан жогору 2,1 баллды түзгөн эл аралык деңгээлдеги мыйзамдык жана ченемдик укуктук базаны – Элемент I-ди кайра иштеп чыгышты. Мамлекеттик сатып алуулар процессинин катышуучуларынын билимдеринин компетенттүүлүгү жетишсиз же топтук кызыкчылыктары аларды "мамлекеттик сатып алууларды өнүктүрүү үчүн" негизги тоскоолдук "Мамлекеттик сатып алуулар жөнүндө" Мыйзам болгон деген корутундуга келди деп гана болжолдой алам. Натыйжада, 1997-жылы кабыл алынган, 2004-жылы оңдолгон жана ЭКӨУ-ӨКК тарабынан жакшы кабыл алынган Мыйзам ушунчалык өзгөрүүлөргө учурады, ал көлөмдүү, окулбай турган, татаал, талаштуу жана түшүнүксүз болуп калды. Айрыкча Мыйзамдын түздөн-түз колдонуучулары - сатып алуулар боюнча адистер үчүн мындай Мыйзамды иш жүзүндө колдонуу кыйын болуп калды. Мыйзамда сиз көптөгөн мааниси боюнча гана эмес, грамматикалык дагы каталарды, карама-каршы пункттарды жана беренелерди кездештире аласыз. Белгилүү экономикалык принцип - кайтарымдуулуктун натыйжасы (ушул принципти далилдеген макал-лакаптар: көп ашпозчулар шорпону бузушат, жети багуучуда бала көзсүз калат, койчулар көп болгондо, койлор өлөт) иштеди, Мыйзамды чексиз өркүндөтүү керексиз болчу, 2008-жылы токтоп калуу керек эле. Бир нече мисал келтирсе болот. Мыйзамды колдонуунун базасын кыскартуу: босоголук суммалар, Мыйзамдын жөнгө салынышынан негизсиз бошотуу - 2-берене, 3,4,5-пункттар, 21-берене, 4,5-пункт. Бизнес үчүн жазалоо чараларын күчөтүү: "кара тизме", арыздарды кароонун бюрократташтыруу, ыкма катары электрондук сатып алуулар жол-жоболорун ашыкча татаалдаштыруу, протекционизм. Ушул Мыйзамдын айрым статьяларын чогуу окуп, түшүнүүнү сунуш кылам: 17-берене. Бир этаптуу усул аркылуу конкурс 1. Мамлекеттик сатып алуулардын негизги усулу болуп бир этаптуу усул саналат. Бир этаптуу усул менен конкурс өткөрүүдө сатып алуулардын жол-жоболоруна катышууну каалаган берүүчүлөрдүн (подрядчылардын) саны чектелбейт. 2. Товарларды, жумуштарды жана кызмат көрсөтүүлөрдү сатып алуунун бир этаптуу усулу аркылуу конкурс негизги усул болуп саналат жана баадан бөлөк башка критерийлерди белгилөө зарыл болгондо колдонулат. 3. Сатып алуулардын предметинин пландалган суммасы максималдуу босоголук сумманын эки эселенген өлчөмүнөн ашкан товарларды, жумуштарды жана кызмат көрсөтүүлөрдү сатып алууда сатып алуучу уюм ушул Мыйзамдын 28-1-беренесине ылайык эки пакеттүү ыкманы колдонууга тийиш. 20-берене. Бааны төмөндөтүү усулу аркылуу конкурс 1. Бааны төмөндөтүү усулу аркылуу конкурс өткөрүүнүн тартибин Кыргыз Республикасынын Өкмөтү аныктайт. 2. Сатып алуучу уюм бааны төмөндөтүү усулу аркылуу товарларды жана кызмат көрсөтүүлөрдү сатып алууну төмөнкүдөй учурларда жүргүзө алат: 24-берене. 2 пункт. Сатып алуучу уюм конкурстук табыштамаларды берүү үчүн акыркы мөөнөттү белгилейт, ал төмөнкүдөй түрдө түзүлүүгө тийиш:: 1) конкурстардын жол-жоболорун бир этаптуу жана эки этаптуу усул менен жүзөгө ашырууда - кеминде эки жума; бир этаптуу усулду эки пакеттүү ыкма аркылуу жүзөгө ашырууда - алдыдагы конкурс жөнүндө кулактандыруу жарыялангандан кийин кеминде үч жума; 31-берене. 1-пункт.....эгерде андан ары сатып алуунун зарылчылыгы болбой калса... Кийин сатып алуучу уюмга финансылык жылдын ичинде сатып алуучу уюмдун чечими боюнча зарылдык болбой калган сатып алуу предметин сатып алууга тыюу салынат. 32-берене. 4-пункт. Аныкталган берүүчү (подрядчы) кабарламаны ырастабаган учурда, ушул Мыйзамдын 30-беренесинин 1-бөлүгүнүн 19-пунктуна ылайык, келишим конкурстун жеңүүчүсүнүн рейтингинде экинчи орунду ээлеген берүүчү (подрядчы) менен түзүлөт. Менин оюмча, алыскы себептерден улам, учурдагы мыйзамдык жана ченемдик укуктук базага кийлигишүүнү токтотуп, толук ревизия (реинжиниринг) жүргүзүү керек. Бардык кызыкдар тараптардын катышуусу менен компетенттүү консалтинг компаниясы тарабынан бардык регламенттерди токтоосуз оптималдаштыруу, синхрондоштуруу, шайкеш келтирүү жана унификациялоо жасоого тийиш. 2007-жылдагы баалоонун натыйжаларынан көрүнүп тургандай, "Мамлекеттик сатып алуулар тутумунун институционалдык негиздери жана башкаруусу" (Элемент II) негизги көрсөткүчү боюнча, орточо балл үч баллдык шкала боюнча 1,0 түздү. Мындай баа институционалдык базаны - кадрларды бир кыйла чыңдоо жана мамлекеттик сатып алуулар тутумун башкаруунун натыйжалуулугун жогорулатуу зарылдыгын билдирген. Бирок, бул көрсөткүч боюнча олуттуу жылыштарды камсыз кылуу мүмкүн болгон жок жана 2012-жылдагы баалоодо төмөнкү кемчиликтер жана сунуштар көрсөтүлгөн: Мамлекеттик кызматкерлердин сатып алуулар боюнча компетенттүүлүгүнүн деңгээли төмөн. Кыргыз Республикасынын Өкмөтү сатып алуулардын потенциалын жогорулатуу боюнча аракеттерди көргөнү менен, сатып алуулардын потенциалын жогорулатуу боюнча туруктуу стратегия жок. Кыргыз Республикасынын Өкмөтү Финансы министрлигинин окуу борборун жана башка квалификациялуу билим берүү мекемелерин, ЖОЖдорду сатып алуулардын потенциалын бекемдөөчү туруктуу механизмдердин бири катары бекемдеши жана колдоосу керек. Кыргыз Республикасынын Өкмөтү потенциалды өнүктүрүүгө болгон муктаждыктарды баалоосу жана алынган натыйжаларга таянуу менен, мамлекеттик ресурстарды, ЖОЖдорду, колледждерди, институттарды, ассоциацияларды даярдоонун колдонулуп жаткан механизмдери сыяктуу бардык ресурстарды эске алуу менен сатып алуулар потенциалын өнүктүрүүнүн улуттук стратегиясын даярдап, ишке ашырышы керек. Бул тапшырманы ийгиликтүү жана толук кандуу жүзөгө ашыруу Кыргыз Республикасынын мамлекеттик сатып алуулар тутумундагы окутуу стратегиясынын негизги максаты болгон. Менин жеке демилгем менен 2009-жылы ушул максатка жетүү үчүн мамлекеттик сатып алуулар боюнча бакалаврларды, магистранттарды жана докторанттарды окутуу үчүн И.Раззаков атындагы Кыргыз Мамлекеттик Техникалык Университетинин “Логистика” бөлүмүн түздүм. Университеттер сатып алуулар боюнча адистердин билимин, изилдөөсүн жана артыкчылыгын жайылтуучу борборго айланышы керек. Мамлекеттик сатып алуулардын ыйгарым укуктуу органы, сатып алуучу уюмдар, жеткирүүчүлөр жана подрядчиктер, мамлекеттик сатып алуулар процесстерине катышкан бизнес жана жарандык коом университеттер менен тыгыз иштешип, өз ара аракеттениши керек. Бакалаврлар жана магистрлер сатып алуулардын толук процессин башкаруу боюнча билимге жана көндүмдөргө ээ - пландаштыруу, спецификацияны иштеп чыгуу, жеткирүүчүлөрдүн рыногун анализдөө, кардарлардын талаптары, ташуу жана жеткирүүнү долбоорлоо, контракттарды башкаруу, сатып алууларды салыштырмалуу талдоо, мамлекеттик сатып алуулардагы натыйжалуулук маселелери боюнча изилдөө жүргүзүү. Биз сатып алуучу уюмдар, жеткирүүчүлөр, подрядчиктер, эксперттик коомчулук жана жарандык коом менен тыгыз мамилелерди түздүк. Дүйнөлүк Банк тобу, Кыргыз Республикасынын мамлекеттик сатып алуулар тутумун институционалдык чыңдоонун маанилүүлүгүн түшүнүп, 2020-жылдын 13-майында И.Раззаков атындагы Кыргыз Мамлекеттик Техникалык Университетинин “Логистика” бөлүмүндө "Кыргыз Республикасында логистика жана мамлекеттик сатып алуулар боюнча аналитикалык жана изилдөө борборун түзүү" (ЛМСААИБ) долбоорун баштады. ... Логистика жана мамлекеттик сатып алууларды изилдөө борбору (ЛМСАИБ) сатып алуу процесстерине байкоо жүргүзүү жана алдыңкы тажрыйбаларды жайылтуу, тиешелүү кызыкдар тараптардын диалогун баштоо үчүн аянтча болуп саналат. Ал Кыргыз Республикасында сатып алуулар процесстерине сапаттуу жана сандык талдоо жүргүзүп, мамлекеттик органдардын кызматкерлери жана жарандар менен ушул портал, блогдор, твиттер, жаңылыктар, семинарлар жана тренингдер аркылуу бөлүшөт. Ошондой эле, ал сатып алуулар процесстерин көзөмөлдөп, мамлекеттик сатып алуулардын инновациялык формаларын жайылтып, Кыргыз Республикасында сатып алуулардын мыкты тажрыйбаларын жактайт. Мунун бардыгы чыгымдарды үнөмдөөгө жана сатып алуулардын натыйжалуулугун жогорулатууга түрткү берет.

Т.М.Шабданалиев, Кыргыз Республикасынын жүк ташуучулар жана логистика ассоциациясынын төрагасы. Биздин ассоциациянын транспорттук-логистикалык ишканаларынын жетекчилеринин атынан Дүйнөлүк Банк Тобуна, Кыргыз Республикасынын Өкмөтүнө жана И.Раззаков атындагы Кыргыз Мамлекеттик Техникалык Университетине "Кыргыз Республикасында логистика жана мамлекеттик сатып алуулар боюнча илимий изилдөө борборун түзүү" долбоорун колдогондугу жана ишке ашырганы үчүн ыраазычылык билдирем. Биздин республикада мамлекеттик сатып алуулар тутуму калыптануу этабынан өтүп, азыркы мезгилдин тенденцияларына ылайык өнүгүп келе жатат. Бул жаатта көптөгөн көйгөйлөр жана кемчиликтер бар, ошондуктан түзүлгөн борбор мамлекеттик сатып алуулар тутумунун негизги көйгөйүн - товарларды, жумуштарды жана кызмат көрсөтүүлөрдү сатып алууну башкарууда компетенттүү адис даярдоодо жардам берет деп ойлойм. 2015-жылга чейин Кыргыз Республикасынын Экономика министрлигинин алдындагы Коомдук байкоочу кеңештин төрагасы катары кесиптештерим менен сапатсыз тендер өткөрүү, нааразычылык механизмин киргизүү маселесин көтөрүп, тендер өткөрүүнүн жол-жобосун изилдеп, жыйынтыгынын ачыктыгын талап кылдык. Бирок, 2015-жылдан кийин Коомдук байкоочу кеңештин ишмердүүлүгүнө карата саясат өзгөрүлүп, алардын ишинин натыйжалары анча натыйжалуу болбой калган. Демек, түзүлгөн борбор байкоочу кеңештер менен кызматташтыкты орнотуп, аларга маалыматтык, аналитикалык корутундулар жана сатып алуулар чөйрөсүндө жарандык коомдун көзөмөлүн күчөтүү үчүн изилдөө натыйжалары менен камсыз кыла алат. 2017-жылы күзүндө, мен Нарын облусунун Кочкор районунда жашаган иниме практикалык колдоо көрсөтүүнү кааладым жана Бишкек шаарындагы бала бакчалар жана мектептер үчүн эт сатып алууга катышуу үчүн документтер даярдалды. Биз аларга бардык керектүү документтерди тапшырдык жана биздин цехтин артыкчылыгы - технологияларды жана температуралык режимдерди, жумушчуларга ветеринардык, санитардык-гигиеналык стандарттарды сактоо менен малды өнөр жайлык союу боюнча кошумча маалыматтарды бердик. Эттин партиясы сапатты тастыктаган сертификат, айдоочунун ден-соолугу боюнча китепчеси бар ветеринардык тастыктама жана этти унаа менен ташууга уруксат кагазы менен коштолгон. Ошондой эле, биз сатып алуучуга бөлүнгөн КНС менен эсеп-дүмүрчөктү тапшырдык, ошондуктан салыктарды, сатып алуучуну жана өкмөттү төлөөгө жардам бердик. Конверттерди ачып, катышуучуларды тааныштыргандан кийин, тендердик комиссия протоколду окуп берди, анда алар эң төмөнкү бааны сунуш кылган жеткирүүчүнү тандашты. Комиссия жеткирүүнүн башка критерийлерин караган жок. Алар өндүрүштүк базаны, эттин тутумун союу жана эт менен камсыз кылуу үчүн бордоп семиртилген малды, союу жана кесүү боюнча колдонулган технологияларды талкуулашкан жок. Ушул максатта, биздин компания АКШдан Франциянын методдору боюнча “фермер-фермерге” программасы боюнча 12 кызматкерибизди союу технологиясына окуткан технолог-касапчыны АКШдан чакырган. Тандоо комиссиясынын жыйынында бала бакчалардагы жана мектептердеги балдарга тамак жасоого эттин сапатын, мөөнөтүн, жеткирүү шарттарын жана ылайыктуулугун тастыктаган документтер жөнүндө бир дагы сөз болгон жок. Жеткирүүчүлөр болуп сатуу үчүн өзүлөрүнүн цехтери жана малы жок болгон алып-сатарлар болушкан. Тендерден кийин иним экөөбүз комиссиянын төрагасына бардык, ал жеткирүүчүлөрдү тандоонун негизги критерийи баа болгонун мойнуна алды. Тендерлерди өткөрүүдө натыйжалуу тандоо критерийлери эске алынбайт, сатып алуучу уюмдар тарабынан коррупциялык тобокелчиликтер болот деп болжолдогонбуз. Мындан тышкары, Кыргызстандын жакынкы тарыхы көрсөткөндөй, жогорку бийлик органдарында мындай стандарттарды коррупциялык шарттар менен өткөрүп, андан кийин жеке кызыкчылыгы үчүн колдонууга уруксат берген ак ниетсиз чиновниктер арбын.

Петр Taмаш1*, Бела Иллеш2, Тамаш Баняй3, Агота Баняйне Точ4, Уметалиев Акылбек5, Роберт Скапинес6 1,2,3,4,6 Логистика Иституту, Мишкольц Университети, Венгрия 5 "Логистика" кафедрасы, И.Раззаков атындагы Кыргыз Мамлекеттик Техникалык Университети, Кыргызстан Абстракт Чек аралардагы логистикалык кызматташуу кенири пайдаланылбай жатат, алардын башкы себеби – виртуалдык логистикалык борбордун ишке кирбегендиги. Мишкольц Университетинин Логистика институту виртуалдык логистикалык борборлорду бардык экономикалык тармактарда тузуу жана иштетуу мумкунчулукторун изилдеп чыкты (мисалы, транспорт, техникалык тейлоо ж.у.с.). Бул макалада чек аралардагы кызматташуу учун виртуалдык логистикалык борбордун иш-аракеттеринин снушталган концепциясы жарыяланды, ошондой эле сунушталган иштоо механизмдердин артыкчылыктары да изилденди. Сунушталган концепция Мишкольц (Венгрия) - Кошице (Словакия) чек ара региондорунда виртуалдык логистикалык борборду онуктуруунун мыкты негизи болуусу абзел, жана дагы Бишкек (Кыргызстан) - Алматы (Казахстан) чек ара райондорунда. Маанилуу создор: чек ара кызматташтыгы, логистикаллык тейлоо, виртуалдык логистикалык борбор

Кыргыз Республикасынын Өкмөтү мамлекеттик сатып алуулар тутумун түзүүнү камсыз кылды жана мындан ары дүйнөлүк жеткирүү тармактарына интеграциялоого аракет кылып жатат. Бул чакырыкты жеңилдетүү же жоюу мамлекеттик сатып алуулар тутумунун потенциалын күчөтүүнү талап кылат. Учурдагы ар кандай кыска мөөнөттүү семинарлар жана окутуу курстары бул көйгөйдү чече албайт. Демек, мамлекеттик сатып алуулар боюнча университеттерде бакалавр, магистр жана докторантура үчүн билим берүү программаларын ишке киргизүү керек. Университеттер илимдин, илимий изилдөөлөрдүн жана сатып алуулар боюнча адистер үчүн мыкты тажрыйбанын жайылтуу борборуна айланышы керек. Мамлекеттик сатып алуулар боюнча ыйгарым укуктуу орган, сатып алуучу уюмдар, жөнөтүүчүлөр жана подрядчылар, бизнес коомчулугу жана мамлекеттик сатып алуулар процесстерине катышкан жарандык коом университеттер менен тыгыз кызматташып, өз ара аракеттениши керек. Кыргыз Мамлекеттик Техникалык Университетинде түзүлгөн Мамлекеттик сатып алуулар жана логистика обсерваториясында компетенттүү окутуучулар жана изилдөөчүлөр, ошондой эле мамлекеттик сатып алууларда жана Дүйнөлүк банктын долбоорлорунда кесиптик иш-аракеттерди жүргүзүү үчүн бакалавр жана магистрлер бар. Бакалаврлар жана магистранттар сатып алууларды толугу менен башкаруу боюнча билимге жана көндүмдөргө ээ - пландаштыруу, спецификацияны иштеп чыгуу, жеткирүүчүнүн рыногун талдоо, кардарлардын талабы, ташуу жана жеткирүүнү долбоорлоо, контракттарды башкаруу, сатып алууларды эталондоо, мамлекеттик сатып алуунун натыйжалуулугу боюнча көйгөйлөрдү изилдөө Сатып алуучу уюмдар, жеткирүүчүлөр, подрядчылар, эксперттик коомчулук жана жарандык коом менен тыгыз мамиле түздүк. Камсыздоо тармагын башкарууга интеграцияланган мамилебиздин дагы бир өзгөчөлүгү - бул кардарлардын жана берүүчүлөрдүн процесстерин синхрондоштуруунун кандайдыр бир формасын кабыл алуу (Доналд Уотерс).

Журнал «Ондуруш инженериясы», Нови-Сад Университети, Сербия, 2020, №1. Уметалиев Акылбек Сапарбекович катышкан илимий макала басылып чыкты. JPE (2020) Vol.23 (1) Оригиналдуу илимий макала. Тот Л., Акылбек У., Червенак А., Баньяй Т., Иллеш Б., Тамаш П. ИНДУСТРИЯ 4.0 ТЕХНОЛОГИЯСЫ МЕНЕН ПРОДУКЦИЯНЫ ТАСТЫКТОО Аннотация: индустрия 4.0 технологиясы ондуруштун натыйжалуулугун гана жогорулатпастан, ондуруш менен байланышкан логистикалык операциялардын да натыйжалуулугун арттырат. Ушул макаланын алкагында биз аталган проблеманы жыйынтыктуу ишке ашыруу жолдорун изилдедик. Продукциялардын оздук аттарын тастыктоодо радиожыштыкты пайдалануу жолдору сунушталды. Биз Excel форматында маалымат базасынын файлдарын пайдаландык, ошондой эле радиожыштыктын алкагында эсеп кылуучу жана оздугун тастыктоочу программаны ишке киргиздик. Биз сунуштаган программа продукциянын ар кандай турлорун да текшергенге шарт тузот. Негизги создор: RFID, продукцияны тастыктоо, продукцияны аралаштыруу проблемасы, Индустрия 4.0. Availability: http://www.jpe.ftn.uns.ac.rs/published20_no1.html