Заманбап логистика — бул жөн гана жүктү А чекитинен В чекитине жеткирүү эмес. Бул — жогорку деңгээлдеги координацияны, технологиялык өнүгүүнү жана стратегиялык ой жүгүртүүнү талап кылган көп катмарлуу татаал система. Вячеслав Черновдун «Логистикалык тармакты оптималдаштыруу» аттуу презентациясы логистикалык көйгөйлөрдү чечүүгө багытталган так жана структуралаштырылган ыкманы сунуштайт. Документ Arrowai Industries компаниясынын учурдагы логистикалык тармагын талдоодон башталат. Автор кампалардын жүктөлүшүнүн жогору болушу, ташуу чыгымдарынын көптүгү жана жеткирүү жолдорунун натыйжасыздыгы сыяктуу маанилүү көйгөйлөрдү белгилейт. SWOT-талдоо аркылуу ички жана тышкы факторлор бааланат жана бул логистикалык натыйжалуулукка кандай таасир этери аныкталат. Бул ыкма көйгөйлөрдү гана ачып көрсөтпөстөн, өсүү жана инновация үчүн мүмкүнчүлүктөрдү да аныктайт. Презентациянын негизги бөлүгү логистикалык тармакты түзүү концепциясына арналган. Автор борбордук кампа менен аймактык бөлүштүрүү борборлорун айкалыштырган гибриддик моделге өтүүнү сунуштайт. Бул ыкма географиялык жайгашуу жана жеткирүүнүн жеткиликтүүлүгүнө жараша тандалган, жана ал жеткирүү убактысын кыскартып, операциялык чыгымдарды төмөндөтүүгө жардам берет. Вячеслав логистиканын санариптик трансформациясына өзгөчө көңүл бурат. Ал кампаларды башкаруунун автоматташтырылган тутумдарын (WMS) жана ташууларды башкаруу тутумдарын (TMS) киргизүүнү сунуштайт. Ошондой эле GPS, Big Data жана жасалма интеллектти колдонуу аркылуу суроо-талапты алдын ала болжолдоп, жеткирүү маршруттарын оптималдаштыруу мүмкүн экенин белгилейт. Бул санариптик ыкмалар логистиканын дүйнөлүк багыттарын чагылдырып, атаандаштыкка жөндөмдүүлүктү арттыруунун маанилүүлүгүн көрсөтөт. Презентациядагы каржылык бөлүм сунушталган өзгөртүүлөрдүн экономикалык жактан негиздүү экенин далилдейт. Заманбап чечимдерди киргизүү транспорт чыгымдарын 15–20% га кыскартып, жеткирүү ылдамдыгын 25% га жогорулатып, кампа чыгымдарын да азайтат. Инвестицияны кайтаруу мөөнөтү 1,5 жыл деп эсептелинген — бул долбоордун ишке ашуусунун реалдуу экенин көрсөтөт. Жыйынтыгында автор ишке ашырууга мүмкүн болгон ачык сунуштарды берет: логистикалык тармакты оптималдаштыруу, автоматташтырылган системаларды колдонуу жана алдын ала божомолдоочу алгоритмдерди колдонуу. Презентациянын негизги идеясы — заманбап технологиялар логистиканы гана эмес, жалпы бизнес системасын да ийкемдүү, туруктуу жана атаандаштыкка жөндөмдүү кылат. Ошентип, Вячеслав Черновдун бул презентациясы теориялык түшүндүрмө гана эмес, логистикалык процесстерди трансформациялоонун практикалык жол картасы болуп саналат. Ал теманы терең түшүнгөнүн жана натыйжага багытталган ишти көрсөтөт. Бул логистикалык башкаруу тармагына кошкон салым катары баалуу документ.

Түшүнүү: Бул макале жемеңин азырки дурстуду аныктап, ушурдагы бузууларды көрүп, ал эле катталууну жана аяктоо системасын үңүмөтүң жана аяктоо боюнча учур жүзүтүү жаткан учурларды иштеп чыгууга, көп жерги аймактардан жерли фермерге чейинки, регионалдык консолидация точкасынан өтүп, иштеп чыгуу жана экспорт иштетүүгө чейинки жерги консолидация меркездерине дейишини эле өз абалында жасоо жана иштеп чыгууга арналган толук үйрөнүш аткарган. Тышкы экспорт обеминде көчүү, улуттук соткучтордун ачууларын жок кылуу, үчүн көп жерги курама деп жатканы менен бул жумуш көрсөтүлгөн маалыматты аныктаган макале. Бул курама уруксаттарды эле: Өлкөгө каржы бардык аныктаган ачуулар үчүн көчүүнү көбөйтүүгө мүмкүндүк берүү үчүн күчтүү Жерги жана тышкы соткучтордо суу-май жаракаттык стандарттарын талап кылуу үчүн суу-май жаракаттардын стандарттарын камсыздатат Учурлук жемиш-жандык мамлекеттин кызматтарынын, андан башка суу-май жаракаттардын сатып алынган жарым ишкерлеринин кызматтарында арзан тезе турган ишкерлердин кызматтарынын көбөйүнө көмөктөшөт Кыргызстандын жетекчилердин барагына кабыл алынган толук жарым ишкерлерди, аралык оңой да агымдагы үчүн киимдүү жеткилеңин камсыздатат. Китептер: Щербаков В.В, 2009.Основы логистики. Издательский дом Питер, Бауэрсокс Д, Клосс Д, 2001. Логистика: Интегрированная цепь поставок М.: ЗАО «Олимп-Бизнес». Аникин Б.А, Родкина Т.А, 2008. Логистика. Учебное пособие. ООО «Издательство Проспект». Родкина Т.А, 2001. Информационная логистика. М.: Экзамен. Аникин Б.А, 2003. Аутсорсинг: создание высокоэффективных и конкурентоспособных организаций: учебное пособие М.: ИНФРА- М. Гаджинский А.М, 2000. Логистика: учебник М.: Информационно-внедренческий центр «Маркетинг». 2005. Московский рынок сухофруктов. IPSOS, ACDI VOCA, 2006. «Рынок переработанной плодоовощной продукции Казахстана». ООО «Маркетинг-сервис Бюро», 2006. «Рынок переработанной плодоовощной продукции Казахстана», Аркетинг Сервис Бюро, Бишкек.

Габор Наги, көмөкчү-изилдөөчү, Логистика Институту, Мишкольц Университети Агота Баняй, байланыштырылган профессор, Мишкольц Университети Белла Иллеш, профессор, Мишкольц Университети Аннотация: Логистика, кошумча интеграцияга иле келген наукадан бири болуп, компаниялардын көп жағында амалдарында кызмат кылууда анык рөл атайт. Бул күндөйде, жакшы, тез жана ишенимдүү клиенттерге кызмат көрсөтүү үчүн, компаниялар желеке иштейт. Клиенттердин мүмкүнчүлүктөрүн толтуруудан кийин, бүгүнки экономикалык кезектин айланыштырылган стратегиясын жеткиликтүү жөнүндө оптималдуу нүктөгү издөө маалыматтар керек. Ишке катышып, ишке катышуунун формасына көз күрүлгөн, жеткилүүдөгү жердеги өзгөрүүлөрүндө, бир жерде жүргүндөк өнөктөө структуразын көчүрүп, көптөрлүктөрүнүн көчүрүлүшүү болуп түрдү. Бул ишке катышуу формасы, глобализациялык жүйелердеги күндүзгү ишкердүү жана системалык жакындагы көрүнүштүү көрүү аркылуу көрсөткөн үлүш. Бул ишке катышуу формасы биздин эффективдиктин мас түрүнө түшүндүрүштүү жакшылыктын бири болуп, экинчи түшүндүрүш мүмкүн эмес. Энергияны, колдонууну, көзгөйтүү жана жакшыртууну, сапаны киргизүү керек. Бунун билеттерин билдүүчү жөнүндө, биз эле билинген методду колдонобуз, биз логистикалык процессдерди эффективдиктин окуй төмөндөөнү мүмкүнчү эмес кылат. Калыптар: логистикалык тизме, сапаттыкты камтыйткан, цифраландыруу, эффективдиктин издөөсү.

Петр Taмаш1*, Бела Иллеш2, Тамаш Баняй3, Агота Баняйне Точ4, Уметалиев Акылбек5, Роберт Скапинес6 1,2,3,4,6 - Логистика Иституту, Мишкольц Университети, Венгрия 5 - «Логистика» кафедрасы, И.Раззаков атындагы Кыргыз Мамлекеттик Техникалык Университети, Кыргызстан Абстракт Чек аралардагы логистикалык кызматташуу кенири пайдаланылбай жатат, алардын башкы себеби – виртуалдык логистикалык борбордун ишке кирбегендиги. Мишкольц Университетинин Логистика институту виртуалдык логистикалык борборлорду бардык экономикалык тармактарда тузуу жана иштетуу мумкунчулукторун изилдеп чыкты (мисалы, транспорт, техникалык тейлоо ж.у.с.). Бул макалада чек аралардагы кызматташуу учун виртуалдык логистикалык борбордун иш-аракеттеринин снушталган концепциясы жарыяланды, ошондой эле сунушталган иштоо механизмдердин артыкчылыктары да изилденди. Сунушталган концепция Мишкольц (Венгрия) - Кошице (Словакия) чек ара региондорунда виртуалдык логистикалык борборду онуктуруунун мыкты негизи болуусу абзел, жана дагы Бишкек (Кыргызстан) - Алматы (Казахстан) чек ара райондорунда да колдонууга болот. Маанилуу создор: чек ара кызматташтыгы, логистикаллык тейлоо, виртуалдык логистикалык борбор.

Макалада транспорттук-логистикалык системаларга инвестициялардын натыйжалуулугун баалоонун негизги маселелери каралат, алар транспорттук системаларды каржылоого программалык- багытталган мамилени колдонуунун алкагында бюджеттик каражаттарды сарамжалдуу пайдалануу жагынан ар кандай деңгээлдерде маанилүү болуп калышы мүмкүн. Түйүндүү сөздөр: транспорттук жана логистикалык система, логистикалык чынжырлар, инвестициялар, материалдык агымдар, финансылык агымдар, дүң киреше, жалпы чыгымдар, нарк функциясы, туруктуу чыгымдар, өзгөрүлмө чыгымдар Китептердин тизмеси 1. Надирян, С.Л. Влияние транспорта на инвестиционную привлекательность региона. /С.Л. Надирян, Д.Ю. Дудник, А.О. Гибашева // Вестник Сибирской государственной автомобильно-дорожной академии. - 2013. - № 5. - С. 146-150. 2. Коновалова, Т.В. Влияние инвестиций в основной капитал транспорта на развитие экономики региона / Т.В. /Коновалова, С.Л. Надирян // Вестник Саратовского государственного технического университета. -2013. - Т. 2. - № 2 (71). - С. 333-336. 3. Коновалова, Т.В. Оптимизация инвестиций транспортно-логистическую деятельность предприятия. / рян // Гуманитарные, социально-экономические и общественные науки. - 2013. - №3. - С. 208-210.

Электрондук сатып алуулардын түшүнүгү жана түрлөрү каралат. Электрондук сатып алуулар технологиясын активдүү киргизүү үчүн айдоочулар аныкталды. Кыргыз Республикасынын мамлекеттик уюмдарынын сатып алуу процесстерин уюштуруу кыскача мүнөздөлөт. Мамлекеттик сатып алуулардын укуктук аспектисине өзгөчө көңүл бурулду. Ошондой эле электрондук сатып алуулардын негизги көйгөйлөрү жана аларды чечүү жолдору каралат. Түйүндүү сөздөр: сатып алуулардын логистикасы, электрондук соода аянтчалары, цифралык кол тамга, электрондук соода, сатып алуулар бөлүмү, мамлекеттик сатып алуулар порталы Китептердин тизмеси 1. Закон Кыргызской Республики «О государственных закупках» от 3 апреля 2015 года № 72 2. Положение о применении рамочного соглашения от 31.12.2019 3. Юдина М. Трудности перевода. Роль закупок в становлении инновационной экономики // Информационно-аналитическое издание «Бюллетень Оперативной Информации «Московские торги». 2015. № 11. С. 46–49. 4. http://zakupki.gov.kg/popp/ 5. Ассоциация электронных торговых площадок [Электронный ресурс]: офиц. сайт. URL: http://www.aetp.κg

Логистика-келечектин кесиби Логистика жөнүндө мен жакында эле билдим. Мурда мен бул кесип эмне экенин, ал жакта эмне кылып жүргөнүн такыр билчү эмесмин. Мен логистика жеткирүү, пландаштыруу жана уюштуруу жөнүндө экенин билгенде, мен чындап эле кызыктуу болуп калды. Мен товарларды кадимки жеткирүүнүн артында бүт система бар деп ойлогон эмесмин, анда бардыгын эсептөө керек.Анан мен көбүрөөк биле баштадым. Логисттер кайда иштешет, күн сайын эмне кылышат жана эмне үчүн бул кесип маанилүү деп эсептелет деп таң калдым. Мен логист көп нерсеге көз каранды адам экенин түшүндүм. Ал пландаштырууну, маршруттарды ойлонууну, жеткирүүнү көзөмөлдөөнү жана ар кандай кырдаалды чечүүнү билиши керек. Бул жөн гана жумуш эмес бул жоопкерчилик жана тез ойлонууну билүү. Бул жөнүндө канчалык көп билген сайын, мен ошону кылгым келгенин түшүндүм. Логистикада монотондуулук жок: күн сайын ар кандай болушу мүмкүн. Кээде эң пайдалуу жеткирүү жолун издөө керек, кээде бир нерсе пландалгандай болбой калса, көйгөйлөрдү чечүү керек.Мен дагы логистиканын кыймылга байланыштуу экенин жакшы көрөм. Бизди курчап турган бардык нерсе - тамак - аш, кийим-кече, технология-логисттердин колунан өтөт. Аларсыз эч нерсе азыркыдай иштебейт. Интернет аркылуу бир нерсе заказ кылганыбызда да, анын артында бир топ адамдар турат жана бардыгынын борборунда логист турат. Логистика-бул келечектин кесиби. Дүйнө дагы деле туруштук бере албайт: көбүрөөк онлайн дүкөндөр, жеткирүү тезирээк жана компаниялар жакшы адистерди издеп жатышат. Бул кесип гана өнүгөт, анткени ансыз бир дагы бизнес жакшы иштей албайт.Мен ошондой эле логистикада өсүп-өнүгүүгө боло тургандыгын жакшы көрөм. Бул жерде теорияны билүү гана эмес, аны иш жүзүндө колдоно билүү да маанилүү. Сиз кунт коюп, эсептөөнү, талдоону жана чечим кабыл алууну билишиңиз керек. Бул жоопкерчиликти жана автономияны үйрөтөт жана бул сапаттар жашоодо абдан пайдалуу. Логистика-бул жөн гана жумуш эмес, бул башынан аягына чейин көрө билүү, нерселердин кандайча кемчиликсиз иштеши керектигин алдын-ала билүү. Мен бул кесиптин келечеги кең экенине ишенем, демек, Менде дагы бар.

Менин атым Роман, мен Казакстандан Кыргызстанга окууга келгем. Башынан эле келечекте кызыктуу гана эмес, пайдалуу да боло турган кесипти тандагам. Ким болгум келери жөнүндө көпкө ойлонуп, акыры логистиканы тандап алгам. Бул тандоо кокусунан болгон жок — агам жана жеке кызыкчылыктарым таасир этти. Агам Бишкекте жашайт жана май куюучу жайдын менеджери болуп иштейт. Ал жумушту уюштурууну жана бизнес-процесстерди жакшы түшүнгөн тажрыйбалуу адам. Дал ошол адам мага логистиканы карап көрүүнү кеңеш берди. Ал мага логистика ири компаниялар үчүн маанилүү жана заманбап тармак экенин айтты. Ал логист товарларды жеткирүү, маршруттарды тандоо жана өнөктөштөр жана жеткирүүчүлөр менен байланышуу үчүн жооптуу экенин түшүндүрдү. Алардын чечимдери компания өз максаттарына канчалык тез жана пайдалуу түрдө жете аларын аныктайт. Анын окуясын уккандан кийин, мен бул кесипте өзүмдү сынап көргүм келгенин билдим. Мага логистиканын кытай тили менен байланыштуу экени да абдан жагат. Бүгүнкү күндө Кытай экономикасы тез өнүгүп жаткан кең өлкө жана көптөгөн компаниялар кытайлык өнөктөштөр менен кызматташат. Кытай тилин билүү чоң мүмкүнчүлүктөрдү ачат, анткени кытай тили менен баарлашып, иштей алган адистер эмгек рыногунда жогору бааланат. Мен кытай тили абройлуу деп эсептейм жана аны билүү чыныгы артыкчылык. Ошондуктан, мен аны үйрөнүп гана тим болбостон, келечектеги кесибимде колдонгум келет. Мага логистика кесиби кызыктуу, заманбап жана келечектүү. Ал жоопкерчиликти, пландаштыруу, талдоо жана чечим кабыл алуу жөндөмүн талап кылат — мен өнүктүргүм келген бардык сапаттарды. Мен туура жолду тандадым деп ишенем жана келечекте мен компанияма гана эмес, Казакстан, Кыргызстан жана Кытайдын ортосундагы соода мамилелеринин өнүгүшүнө да пайда алып келген адис боло алам деп үмүттөнөм.

Мен «логистика» деген сөздү биринчи жолу укканда, анын так маанисин дароо түшүнгөн эмесмин. Бирок бул кесип жөнүндө көбүрөөк маалымат издеп алган сайын, ал мени барган сайын кызыктыра баштады. Бүгүн болсо ишенимдүү түрдө айта алам: мен логистиканы тандадым, анткени бул заманбап, керектүү жана абдан кызыктуу тармак. Келечектеги кесипти тандоо — ар бир адамдын жашоосундагы эң жооптуу чечимдердин бири. Ал чечимден биздин карьерабыз гана эмес, ишибизге болгон кызыгуу, өз ордубузду табуу жана келечекке болгон ишеним да көз каранды болот. Мен ким болорум тууралуу ойлонгондо, уюштурууну, кыймылды жана заманбап технологияларды жактырган адам катары, өзүмө ылайыктуу багыт — логистика экенин түшүндүм. Азыр мен 1-курста жана 2+2 программасы боюнча билим алам. Бул программага ылайык, мен алгач Кыргызстанда эки жыл окуйм, андан кийин Кытайда дагы эки жыл билим ала алам. 2-курстун аягында кытай тилинен экзамен тапшырып өтсөм, кытайда окууну улантуу мүмкүнчүлүгүм болот. Бул мен үчүн чоң мотивация, анткени логистика — эл аралык тармак, жана Кытайда билим алуу келечекте чоң мүмкүнчүлүктөрдү ачат. Азыркы заманда логистиканын мааниси абдан жогору. Соода-сатык өсүп жатат, жаңы технологиялар пайда болууда, дүйнө улам байланышып баратат. Ушул шартта логистикасыз бир да иш тармагы толук иштей албайт. Ошондуктан мен логистиканы келечектүү кесип деп эсептейм — бул дайыма талапта боло турган багыт. Мен логистиканы тандадым, анткени бул кесип азыркы дүйнөнүн ажырагыс бөлүгү. Ал жоопкерчилик, тактык жана тынымсыз өнүгүүнү талап кылат. Мен бул тармакта өзүмдү көрсөтүп, коомго пайда алып келип, ийгиликтүү карьера кура алам деп ишенем.

Ушул сайттын BI аналитика модулунун берилмелеринин негизинде студенттер, мугалимдер, талдоочулар жана кенешчилер жазган макалаларды жарыялап баштайбыз. BI – бул жасалма бизнес акылман жардамчы, биздин сайттын аналитика болугунун тиркемеси. Бул тиркеме мамлекеттик сатып алуулар сайтында жарыяланган берилмелерди онлайн режиминде эсептеп аналитика болугуно жарыялап турат. Эл аралык логистика жогорку мектебинин магистри Анастасия Голощапова «Мамлекеттик сатып алуулардын натыйжалуулугу» модулун тандап, эсептелинген берилмелердин негизинде орус тилинде анализ жасады.

Бул макалада биз баалуу металлдардын кыймылынын жана мыйзамдуу жөнгө салуу аспектилерин карап чыктык. Бул процесстин логистикалык чынжырын оптималдаштыруу үчүн гана эмес, ошондой эле мамлекеттин маалымат агымын мыйзамдык жөнгө салуу мамилесине жакшыртуу боюнча өз сунуштарын беришти. Негизги сөздөр: асыл таштар, бажы органдары, логистика, лицензия, жеткирүү тармагын башкаруу, ТЭИ, ЕАЭБ, контрабанда, документтерди тариздөө. Баалуу металлдар ар дайым мамлекеттердин, коллекционерлердин, контрабандисттердин жана башка көптөгөн адамдардын көңүл чордонунда болуп келген. Бул көңүл буруу менен, алар жаратылышта өтө аз кездешкендиктен таланттуу болушат. Жаратылышта баалуу металлдар дээрлик ар дайым эркин (жергиликтүү) абалда кездешет. Бул жагынан алып караганда, алардын казып алуу жана ташуу контролдоо абдан көп учурда көп байланыштуу көптөгөн өлкөлөрдүн көйгөйлүү маселе болуп саналат чоң. Өлкөдө баалуу металлдарды ташуунун бардык ишке ашырылуучу жүктөрү Кыргыз Республикасынын ченемдик-укуктук актылары менен жөнгө салынат, мында маанилүү звено 14-жылдын 2017-сентябрында баалуу металлдарды жана кошумча алынуучу металлдарды камтыган кендерди, концентраттарды жана калдыктарды Кыргыз Республикасынын аймагынан ташып чыгуу жана Кыргыз Республикасынын аймагына алып келүү тартиби ойнойт. Баалуу металлдарды жөнгө салуу жана кыймылы Кылмыш-жаза жана башкаруу кодексинин объектиси болуп саналат. Ушул жана башка эрежелер баалуу металлдар жана таштар менен иштөөдө логистикалык шилтемелерди жөнгө салат: казып алуу; ташуу жана сактоо; кайра иштетүү жана кайра иштетүү; таркатуу жана сатуу. Баалуу металлдарды трансчек аралык ташуу өзгөчө мааниге ээ жана мамлекет тарабынан да, бажы органдары тарабынан да, ТЭИнин катышуучулары тарабынан да Кунт коюп көңүл бурууну талап кылат. Мамлекеттик чек ара аркылуу асыл таштарды өткөрүү өзгөчө мамлекеттик көзөмөлгө алынат, анткени ири. - ЕЭК Коллегиясынын 21.04.2015-жылдагы "тарифтик эмес жөнгө салуу жаатындагы ченемдик укуктук актылар жөнүндө"чечими. Бирдиктүү тизменин 2.10-бөлүмү (баалуу металлдар жана баалуу металлдарды камтыган чийки товарлар); -Кыргыз Республикасынын Өкмөтүнүн 2021-жылдын 20-апрелиндеги токтому Реш 156 "үчүнчү өлкөлөр менен соодада тарифтик эмес жөнгө салуу чаралары колдонулган товарлардын бирдиктүү тизмесине киргизилген товарларды экспорттоого жана импорттоого уруксат берүүчү документтерди берүү боюнча эксперттик корутунду берүүчү уюмдардын жана ыйгарым укуктуу органдардын тизмесин бекитүү жана тарифтик эмес жөнгө салуу чөйрөсүндө Кыргыз Республикасынын Өкмөтүнүн айрым чечимдерине өзгөртүүлөрдү киргизүү жөнүндө"; - "Тышкы соода ишин мамлекеттик жөнгө салуу жөнүндө", "Кыргыз Республикасындагы лицензиялык-уруксат берүү тутуму жөнүндө" жана "экспорттук контроль жөнүндө"Кыргыз Республикасынын мыйзамдары; Баалуу металлдар чөйрөсүндөгү ТЭИ үчүн жыйынтыктоочу уруксат берүүчү документ болуп эм министрлиги тарабынан берилген лицензия эсептелет. Баалуу металлдар чөйрөсүндөгү ТЭИ үчүн жыйынтыктоочу уруксат берүүчү документ болуп Кыргыз Республикасынын Экономика жана коммерция министрлиги тарабынан берилген лицензия эсептелет. Дагы бир зарыл документ-бул келип чыгуу сертификаты. ДТ тапшыргандан кийинки акыркы этап бажы төлөмдөрүн төлөө үчүн акча каражаттарын текшерүү болуп саналат. Белгилей кетүүчү нерсе, логистикалык жактан алганда, жол-жоболоштуруу жана документ жүгүртүү процесси баалуу металлдарды анын звенолорунун бири катары ташууну эске алганда, жеткирүү чынжырынын натыйжалуулугун бир кыйла төмөндөтүшү мүмкүн. Ошондой эле, баалуу металлдарды ташуудагы кыйынчылыктар ЕАЭБдин жөнгө салуучу мыйзамдарынын өзгөчөлүгүнүн, бир катар терминдерди чечмелөөдөгү боштуктардын жана эл аралык классификациядан Олуттуу айырмачылыктардын негизинде келип чыгары маанилүү. Акыркы жылдары Кыргыз Республикасынан баалуу металлдарды мыйзамсыз алып чыгууга байланыштуу укук бузуулардын саны кескин өсүп жатат, бул бул чөйрөгө терс таасирин тийгизүүдө. Бажы жагынан жол-жоболорунун жана методдорунун бекемделишинин маанилүүлүгүнө. Шилтемелер тизмеси 1) к.и. баалуу таштарды бажы чегарасы аркылуу жыйнакта // өткөрүү: билим берүү жана илимдин актуалдуу маселелери. Эл аралык илимий-практикалык конференциянын материалдары боюнча илимий эмгектердин жыйнагы. – 2018. - 72-74-бб 2) н.А. Тарасова, О.а. Безрукова баалуу металлдарды жана асыл таштарды Бажы союзунун бажы чек арасы аркылуу өткөрүү механизмин жана тартибин өркүндөтүү: заманбап трансформациялардын шарттарында ЕАЭБ өлкөлөрүнүн региондору. Эл аралык илимий-практикалык конференциянын материалдары жыйнагы. Жооптуу редактор В.и. Тарасов. – 2017. - 79-85-бб. 3) http://mineconom.gov.kg/ru - Экономика жана соода министрлигинин сайты. 4) https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=32462876&pos=3;-106#pos=3;-106 5) https://metalspace.ru/education-career/education/referat/645-blagorodnye-metally.html